Ο έρπητας ζωστήρας ή απλά ζωστήρας είναι μια εξανθηματική νόσος που οφείλεται στον ιό της ανεμοβλογιάς – έρπητα ζωστήρα (Varicella Zoster Virus, VZV). Ο ιός μολύνει αρχικά τον άνθρωπο στην παιδική ηλικία συνήθως, προκαλώντας την γνωστή εξανθηματική νόσο που ονομάζεται ανεμοβλογιά. Στην συνέχεια ο ιός μεταπίπτει σε λανθάνουσα κατάσταση και παραμένει ανενεργός σε κάποια νευρικά γάγγλια (οι ρίζες των νεύρων).
Κάποια στιγμή και χωρίς να είναι απόλυτα γνωστή η αιτία, ο ιός αναζωπυρώνεται και η αναζωπύρωση αυτή εκδηλώνεται με τη μορφή του έρπητα ζωστήρα σε διάφορα σημεία του σώματος και κατά μήκος του νεύρου, η ρίζα του οποίου είχε αρχικά προσβληθεί. Έτσι βλέπουμε το τυπικό εξάνθημα του έρπητα ζωστήρα να εξαπλώνεται είτε στο τριχωτό της κεφαλής και το πρόσωπο, είτε στον αυχένα και τον ώμο, είτε στον θώρακα από την σπονδυλική στήλη μέχρι μπροστά στο στήθος ή την κοιλιά, είτε στην πλάτη χαμηλά με επέκταση μερικές φορές και στο πόδι.
Τα εξανθήματα του έρπητα ζωστήρα είναι αρχικά κόκκινες κηλίδες που ακολουθούν πάνω στο δέρμα την πορεία συγκεκριμένων νεύρων και οι οποίες αργότερα παίρνουν την μορφή φυσαλίδας με διαυγές υγρό. Στην συνέχεια οι φυσαλίδες ανοίγουν και οι βλάβες του δέρματος σιγά σιγά αποκτούν σκληρό «κάπαλο» που παίρνει σκούρο χρώμα, ενώ με την πάροδο των ημερών το «κάπαλο» πέφτει και μένει το νέο δέρμα από κάτω που έχει ανοιχτό ροζ χρώμα. Επειδή τα νευρικά γάγγλια είναι δεξιά και αριστερά της σπονδυλικής στήλης, το εξάνθημα εξαπλώνεται πάντα από την μία πλευρά του σώματος.
Πριν εμφανιστεί το εξάνθημα, προηγείται συνήθως πόνος, κάψιμο και φαγούρα στην περιοχή, ενώ μπορεί να υπάρχουν και κρυάδες, πυρετός, πονοκέφαλος και στομαχικές διαταραχές. Πολύ σπάνια, σε συνδυασμό με το εξάνθημα μπορεί να παρουσιαστεί πνευμονία, προβλήματα όρασης ή ακοής, ή ακόμα και εγκεφαλίτιδα ή και θάνατος.
Στην πλειοψηφία των ανθρώπων που θα νοσήσουν από τον έρπητα ζωστήρα το εξάνθημα περνάει μόνο του σε χρονικό διάστημα που φτάνει μέχρι και τις 6 εβδομάδες. Όμως 1 στους 5 ασθενείς, ειδικά μάλιστα όσοι δεν πάρουν έγκαιρα την ενδεδειγμένη αντιϊική θεραπεία, θα παρουσιάσει παρατεταμένο πόνο για πολλούς μήνες μετά την εξαφάνιση του εξανθήματος (ονομάζεται μεθερπητική νευραλγία). Ο πόνος της μεθερπητικής νευραλγίας περιγράφεται από τους ασθενείς ως συνεχής, βασανιστικός έως και αφόρητος, που μερικές φορές δεν υποχωρεί ούτε κατά την διάρκεια του ύπνου, σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις έχει οδηγήσει ασθενείς σε ακραίες αντιδράσεις.
Ο έρπητας ζωστήρας είναι συχνή νόσος, αλλά εμφανίζεται ακόμα συχνότερα σε ανθρώπους ηλικίας άνω των 50 ετών καθώς επίσης και σε ανθρώπους στους οποίους το ανοσοποιητικό σύστημα έχει εξασθενήσει εξ’ αιτίας συγκεκριμένων ασθενειών ή φαρμάκων όπως τα κορτικοστεροειδή (κορτιζόνη) και η χημειοθεραπεία.
Αν και σε ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων η νόσος υποχωρεί και δεν θεωρείται σοβαρή ή απειλητική για τη ζωή, παρ’ όλα αυτά η έκταση του εξανθήματος, η εντόπισή του (μερικές φορές στο πρόσωπο) και τα συμπτώματα που το συνοδεύουν, προκαλούν αρκετή ταλαιπωρία στον ασθενή καθώς και απώλεια εργατοωρών στον εργαζόμενο. Επί πλέον, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η προσβολή από τον έρπητα ζωστήρα αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης οξέος εμφράγματος μυοκαρδίου ή αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 40% περίπου.
Ήδη όμως από το 2006 κυκλοφορεί ειδικό εμβόλιο, το οποίο μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης του έρπητα ζωστήρα κατά 50%, ενώ μειώνει επίσης την ένταση του πόνου σε περίπτωση που εμφανισθεί η μεθερπητική νευραλγία. Το εμβόλιο αυτό εδώ και χρόνια έχει ενταχθεί στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και στη χώρα μας, συνταγογραφείται στον ΕΟΠΥΥ με μηδενική συμμετοχή και έχει ένδειξη να γίνεται σε όλους τους ανθρώπους ηλικίας άνω των 60 ετών, ενώ γενικά είναι ασφαλές.
Το εμβόλιο δεν πρέπει να γίνεται μόνο σε ασθενείς που έχουν ιστορικό σοβαρής αλλεργίας σε ορισμένα συστατικά των εμβολίων, όπως και σε ασθενείς με ανοσοανεπάρκεια καθώς και σε γυναίκες που βρίσκονται σε εγκυμοσύνη. Σε περίπτωση που γίνει το συγκεκριμένο εμβόλιο σε γυναίκα που είναι σε παραγωγική ηλικία, θα πρέπει μια ενδεχόμενη σύλληψη να καθυστερήσει τουλάχιστον για 4 εβδομάδες. Γενικά βέβαια, όπως συμβαίνει και με κάθε φάρμακο ή εμβόλιο, είναι σωστό ο κάθε ενδιαφερόμενος να ρωτήσει τον Παθολόγο του ή τον οικογενειακό του γιατρό για τις πιθανές αντενδείξεις για τον εμβολιασμό.