Ο κόσμος μας βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπος με υγειονομικές απειλές, άλλοτε επιδημίες σε κοντινές ή μακρινές μας χώρες, άλλοτε ανθρωπιστικές κρίσεις σαν συνέπεια συρράξεων, καιρικών φαινομένων ή μαζικών καταστροφών κι άλλοτε νεοεμφανιζόμενες ή επανεμφανιζόμενες λοιμώδεις ασθένειες.
Με σκοπό να αντιμετωπίσει τις απειλές αυτές ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) έχει εξαγγείλει ένα 5ετές Στρατηγικό Πρόγραμμα το οποίο εστιάζει σε ένα τριπλό στόχο: να αυξήσει κατά 1 δις τον πληθυσμό της γης που έχει πρόσβαση σε κάποιου είδους υγειονομική περίθαλψη, να αυξήσει κατά 1 δις τον πληθυσμό που είναι προστατευμένος από επείγουσες υγειονομικές κρίσεις και να αυξήσει επίσης κατά 1 δις τον πληθυσμό που βελτίωσε το επίπεδο της υγείας του.
Για να πετύχει τους στόχους του ο Π.Ο.Υ. επικεντρώνει την προσοχή του στις παρακάτω υγειονομικές απειλές και ζητάει απ’ όλους τους εμπλεκόμενους να συμβάλλουν στην μείωση του κινδύνου.
1. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας και η κλιματική αλλαγή
Καθημερινά 9 στους 10 ανθρώπους στον πλανήτη αναπνέουν μολυσμένο αέρα ο οποίος σήμερα αποτελεί τον μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου. Τα μικροσκοπικά σωματίδια που μολύνουν τον αέρα, εισέρχονται στους πνεύμονες του ανθρώπου κι από εκεί στην κυκλοφορία του αίματος, συμβάλλοντας στην πρώιμη εμφάνιση καρκίνου, εγκεφαλικών επεισοδίων, και σοβαρών βλαβών στον πνεύμονα και την καρδιά οι οποίες συχνά είναι και θανατηφόρες. Οι θάνατοι αυτοί είναι πρώιμοι και το 90% συμβαίνουν σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Τα κυριότερα αίτια μόλυνσης της ατμόσφαιρας (αέρια και σωματίδια που παράγονται από την ορυκτή καύσιμη ύλη) συμβάλλουν επίσης σημαντικά και στην κλιματική αλλαγή η οποία επηρεάζει την ζωή των ανθρώπων με ποικίλλους τρόπους. Έτσι λόγω της κλιματικής αλλαγής τα επόμενα χρόνια αναμένονται εκατοντάδες χιλιάδες περισσότεροι θάνατοι ετησίως από την αύξηση της ασιτίας, της ελονοσίας, της διάρροιας και της θερμοπληξίας.
2. Μη μεταδοτικές ασθένειες
Μη μεταδοτικές ασθένειες όπως σακχαρώδης διαβήτης, καρκίνος και καρδιοπάθειες, προκαλούν το 70% όλων των θανάτων παγκοσμίως. Μέσα στους ανθρώπους που πεθαίνουν περιλαμβάνονται και 15 εκατομμύρια που πεθαίνουν πρώιμα σε ηλικίες μεταξύ 30 και 69 ετών, ενώ περισσότερο από το 85% των πρώιμων αυτών θανάτων, συμβαίνει σε χώρες με χαμηλό και μέσο επίπεδο ανάπτυξης. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση των παραπάνω νόσων είναι το κάπνισμα, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, η κατάχρηση αλκοόλ, η ανθυγιεινή δίαιτα και η μόλυνση της ατμόσφαιρας.
3. Πανδημική γρίπη
Οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι ο κόσμος θα βρεθεί ξανά αντιμέτωπος με άλλη μία περίπτωση γρίπης που θα λάβει πανδημικές διαστάσεις. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι το πότε θα εμφανιστεί και ποιος θα είναι ο βαθμός διασποράς της. Η άμυνα της παγκόσμιας κοινότητας εξαρτάται από τον βαθμό ετοιμότητας του υγειονομικού συστήματος καθενός από τα κράτη.
4. Εύθραυστες καταστάσεις και ευαίσθητα σημεία του πλανήτη
Περισσότεροι από 1.6 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές όπου παρατεταμένες καταστάσεις κρίσης (με συνδυασμούς προκλήσεων όπως ξηρασία, λιμός, πολεμικές συρράξεις και εξαναγκαστικές μετακινήσεις) καθώς και ανίσχυρα συστήματα υγείας δεν τους επιτρέπουν να έχουν πρόσβαση στις βασικές φροντίδες υγείας.
5. Αντιμικροβιακή αντοχή
Η ανάπτυξη των αντιβιοτικών, των αντι-ιϊκών φαρμάκων και των φαρμάκων κατά της ελονοσίας, είναι μερικές από τις επιτυχίες της μοντέρνας ιατρικής. Σήμερα, ο χρόνος για τα φάρμακα αυτά φτάνει στο τέλος του, αφού η αντίσταση στα φάρμακα που έχουν αναπτύξει τα μικρόβια και σε μικρότερο βαθμό οι ιοί, οι μύκητες και τα παράσιτα, τείνει να μας ξαναφέρει στην “προ των αντιβιοτικών εποχή”, που οι άνθρωποι πέθαιναν από απλές λοιμώξεις όπως η πνευμονία, η διάρροια αλλά και πιο σύνθετες όπως η φυματίωση. Η αδυναμία μας να ελέγξουμε τα μικρόβια θα βάλει σε κίνδυνο και τις χειρουργικές επεμβάσεις, όπως και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των χημειοθεραπειών του καρκίνου.
Η αντιμικροβιακή αντοχή σχετίζεται άμεσα με την κατάχρηση των αντιβιοτικών στον άνθρωπο και τα ζώα. Οι άνθρωποι τείνουν να χρησιμοποιούν αντιβιοτικά ακόμα και σε απλές καταστάσεις υγείας που δεν οφείλονται σε μικροβιακή λοίμωξη, ενώ στα παραγωγικά ζώα και πουλερικά η χρήση τους σχετίζεται με την ανάπτυξη.
6. Ιός Ebola και άλλες επιδημικές απειλές υψηλού κινδύνου
Μέσα στο 2018 ο ιατρικός κόσμος παρατήρησε ανήσυχος δύο επιδημικές εξάρσεις του ιού Ebola μέσα σε αστικό περιβάλλον πόλεων με πληθυσμό άνω του 1 εκατομμυρίου που μάλιστα βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Μέχρι τώρα οι επιδημίες από τον συγκεκριμένο θανατηφόρο ιό παρατηρούνταν μόνο σε αγροτικές – δασικές περιοχές. Η εν λόγω εμφάνιση κατέδειξε την σημασία που έχει η γενικότερη κατάσταση μιας περιοχής στην εξάπλωση επιδημιών καθώς και την σημασία των δυνατοτήτων των υγειονομικών δομών. Εκτός από τον ιό Ebola, άλλα παθογόνα που βρίσκονται ψηλά στην λίστα επικινδυνότητας είναι οι ιοί των αιμορραγικών πυρετών, ιός Zika, ιός Nipah, το σύνδρομο MERS-CoV και το SARS.
7. Ασθενικά συστήματα πρωτοβάθμιας φροντίδας
Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας είναι το πρώτο σημείο αναζήτησης ιατρικής βοήθειας για έναν πολίτη και υπό ιδανικές συνθήκες πρέπει εκεί να παρέχεται ολοκληρωμένη, προσιτή και βασισμένη στην κοινότητα ιατρική φροντίδα για όλες τις ηλικίες. Είναι σημαντικό ότι στην πρωτοβάθμια φροντίδα μπορούν να εξυπηρετηθούν οι περισσότερες υγειονομικές ανάγκες ενός ατόμου σε όλη του τη ζωή.
Δυστυχώς πολλές χώρες στον πλανήτη δεν διαθέτουν επαρκείς δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας, είτε επειδή δεν διαθέτουν αρκετούς πόρους για να τις υποστηρίξουν, είτε επειδή κατά τις προηγούμενες δεκαετίες υπήρχε διαφορετικός προσανατολισμός (π.χ. αντιμετώπιση συγκεκριμένων νόσων).
8. Διστακτικότητα μπροστά στα εμβόλια
Η διστακτικότητα ή ακόμα και η εκ πεποιθήσεως άρνηση εμβολιασμού, θέτει ήδη σε κίνδυνο την τεράστια πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία 100 χρόνια στην καταπολέμηση πολλών ασθενειών, μερικές απ’ τις οποίες έχουν πλήρως εξαφανισθεί. Οι εμβολιασμοί είναι από τις πιο αποτελεσματικές σε σχέση με το κόστος μεθόδους αποφυγής νόσων, αφού επί του παρόντος προλαμβάνουν 2-3 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, ενώ θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί άλλοι 1.5 εκατομμύρια θάνατοι αν μπορούσε να επιτευχθεί παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη.
Η ιλαρά παραδείγματος χάριν παρουσιάζει αύξηση στον αριθμό των κρουσμάτων κατά 30% παγκοσμίως. Τα αίτια αυτής της αύξησης είναι πολλά, όμως μέσα σ’ αυτά περιλαμβάνεται και η διστακτικότητα των εμβολιασμών από ένα τμήμα της κοινότητας. Σαν τελικό όμως αποτέλεσμα είναι το ότι κάποιες χώρες οι οποίες βρισκόταν πολύ κοντά στον στόχο της πλήρους εξαφάνισης της ιλαράς, είδαν να αυξάνεται και πάλι ο αριθμός των κρουσμάτων.
Οι αιτίες αυτής της διστακτικότητας είναι πολύπλοκες, όμως σύμφωνα με ομάδα εμπειρογνωμόνων του Π.Ο.Υ., ο εφησυχασμός, οι διάφορες δυσκολίες στην πρόσβαση στους εμβολιασμούς και η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι ανάμεσα στις κυριότερες αιτίες διστακτικότητας. Οι επαγγελματίες υγείας και ειδικότερα όσοι βρίσκονται κοντά στην κοινότητα αποτελούν τον πιο αξιόπιστο σύμβουλο κι αυτοί που ασκούν την μεγαλύτερη επιρροή στην απόφαση για εμβολιασμό. Οι επαγγελματίες αυτοί θα πρέπει να στηρίζονται και να τους παρέχεται όλη η αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά με τους εμβολιασμούς.
9. Δάγκειος πυρετός
Ο δάγκειος, μία νόσος που μεταδίδεται με το τσίμπημα κουνουπιού η οποία αν και συνήθως είναι ήπια, μπορεί σπάνια στην βαριά της μορφή να αποβεί και θανατηφόρα. Ένας μεγάλος αριθμός περιπτώσεων της νόσου συμβαίνει κατά την διάρκεια της εποχής των βροχών σε τροπικές χώρες της Αμερικής και της Ασίας. Πρόσφατα έχει παρατηρηθεί παράταση των περιόδων αυτών και ως εκ τούτου σημαντική αύξηση των κρουσμάτων, ενώ παρατηρείται επίσης επέκταση των ενδημικών περιοχών και στις υποτροπικές χώρες. Ο Π.Ο.Υ. μάλιστα υπολογίζει ότι το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο.
10. HIV λοίμωξη
Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί στην αντιμετώπιση της HIV λοίμωξης είναι τεράστια. Οι άνθρωποι στον πλανήτη μπορούν πιο εύκολα να ελεγχθούν αλλά και να πάρουν φαρμακευτική αγωγή (22 εκατομμύρια λαμβάνουν ήδη αγωγή). Επίσης είναι δυνατή πλέον η χορήγηση προφυλακτικής αγωγής σε άτομα που βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να τους μεταδοθεί ο ιός (PreP – προφύλαξη πριν την έκθεση).
Παρ’ όλα αυτά η επιδημία συνεχίζει να μαίνεται με περίπου 1 εκατομμύριο ασθενείς να πεθαίνουν κάθε χρόνο. Από την αρχή της επιδημίας, περίπου 70 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μολυνθεί και περίπου 35 εκατομμύρια έχουν πεθάνει. Ιδιαίτερη πρόκληση μάλιστα αποτελεί η προσέγγιση ειδικών πληθυσμιακών ομάδων όπως εκδιδόμενες γυναίκες, φυλακισμένοι, άντρες που συνευρίσκονται με άντρες και διεμφυλικά άτομα, οι οποίοι συνήθως δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στις δομές υγείας.